Vóór de jaren vijftig dachten de meeste mensen dat slaap een passieve activiteit was waarbij het lichaam en de hersenen in slaap vielen. Maar het blijkt juist dat slaap een periode is waarin de hersenen bezig zijn met een aantal noodzakelijke activiteiten die nauw verbonden zijn met de kwaliteit van het leven.
Wanneer je slaapt, ondergaat je lichaam een reeks veranderingen die de rust mogelijk maken en van vitaal belang zijn voor ons algemene gezondheid. Slaap stelt de hersenen en het lichaam in staat te vertragen en herstelprocessen op gang te brengen, wat de volgende dag en op de lange termijn lichamelijke en geestelijke prestaties bevordert.
Wat er gebeurt als je niet slaapt, is dat deze fundamentele processen worden kortgesloten, wat van invloed is op het denken, de concentratie, het energieniveau en de stemming. Daarom is het van cruciaal belang dat je de slaap krijgt die je nodig hebt.
Wat er tijdens de slaap gebeurt, en hoe de verschillende slaapfasen verlopen, toont aan hoe complex de slaap is en hoe belangrijk deze is voor ons welzijn.
Hoe verandert de slaap gedurende de nacht?
Tijdens een normale slaapperiode doorloop je vier tot vijf slaapcycli, en elke slaapcyclus bestaat uit vier afzonderlijke slaapfasen. De opeenvolging hiervan in één slaapperiode noemen we slaaparchitectuur.
De vier slaapfasen worden verder onderverdeeld in twee categorieën: rapid eye movement (REM) en non-REM slaap. Deze categorieën zijn belangrijk omdat wat er tijdens de REM-slaap gebeurt, dramatisch verschilt van wat er tijdens de niet-REM-slaap gebeurt.
De eerste drie stadia van de slaap bestaan uit niet-REM activiteit.
Fase 1 is kort en vertegenwoordigt de handeling van het wegdommelen en de overgang naar de slaap. In fase 2 vertraagt het lichaam en de geest terwijl je je in de slaap nestelt, we spreken hier over een lichte slaap. In fase 3, ook wel bekend als de diepe slaap, is het lichaam in de herstelmodus en vertraagt het nog meer. In deze derde fase vertraagt tegelijkertijd de algehele hersenactiviteit en vertoont deze een duidelijk patroon van activiteitsimpulsen waarvan wordt aangenomen dat ze helpen om ongewenst ontwaken te voorkomen.
Het vierde stadium is de REM-slaap. Tijdens de REM-perioden schiet de hersenactiviteit weer omhoog tot niveaus die vergelijkbaar zijn met die wanneer je wakker bent – wat verklaart waarom REM wordt geassocieerd met de meest intense dromen. Terwijl de ademhaling en de hartslag toenemen tijdens de REM-slaap, zijn de meeste spieren verlamd, wat ons ervan weerhoudt om die levendige dromen uit te voeren.
Elke slaapcyclus duurt tussen de 70 en 120 minuten en op een doorsnee nacht zul je vier of vijf keer door een cyclus gaan. In de eerste slaapcycli van de nacht wordt meer tijd doorgebracht in de niet-REM-slaap dan in de REM-slaap. Die verhoudingen veranderen met elke cyclus waardoor je tijdens de tweede helft van de nacht meer tijd doorbrengt in de REM-slaap en minder in de niet-REM-slaap.
Wat gebeurt er met je hersenen en lichaam tijdens de slaap?
Vrijwel elk deel van het lichaam ondergaat opmerkelijke veranderingen tijdens de slaap. Bij het inslapen schakelen duizenden neuronen in de hersenen over van de waaktoestand naar de slaaptoestand en sturen signalen door het hele lichaam.
Hoewel de biologische rol van de slaap nog niet volledig wordt begrepen, toont onderzoek aan dat de slaap het cardiovasculaire systeem en het immuunsysteem versterkt en de stofwisseling helpt regelen. Wat er tijdens de slaap gebeurt, kan worden gezien in opmerkelijke veranderingen in de kernprocessen van het lichaam.
Ademhaling
De ademhaling vertraagt tijdens de niet-REM-slaap en bereikt zijn laagste snelheid tijdens de derde fase van de diepe slaap. De ademhaling versnelt en kan onregelmatig worden tijdens de REM-slaap.
Hartslag
Net als bij de ademhaling begint de hartslag te vertragen tijdens fase 1 en bereikt hij zijn traagste tempo tijdens fase 3. Anderzijds versnelt de hartslag tijdens de REM-slaap tot bijna hetzelfde tempo als wanneer men wakker is.
Spiertonus
De spieren ontspannen zich geleidelijk tijdens elke fase van de niet-REM-slaap, en het totale energieverbruik van het lichaam daalt. Tijdens de REM-fase zijn de meeste spieren verlamd in een toestand die bekend staat als atonie. Dit voorkomt dat de benen en armen gaan zwaaien als reactie op de inhoud van de droom. De ademhalings- en oogspieren blijven echter actief, en het knipperen van de ogen achter gesloten oogleden is de inspiratiebron voor de naam rapid eye movement sleep.
Hersenactiviteit
Wanneer hersengolven tijdens de slaap worden gemeten, vertonen zij duidelijke patronen die met elk slaapstadium worden geassocieerd. In de eerste delen van de niet-REM-slaap vertragen de hersengolven aanzienlijk; in de tweede en derde fase zijn er echter talrijke snelle uitbarstingen van hersenactiviteit.
In de REM-slaap versnelt de hersenactiviteit, waarbij duidelijk andere soorten hersengolven te zien zijn. De verhoogde hersenactiviteit is de reden waarom de REM-slaap bekend staat als het stadium dat het meest geassocieerd wordt met levendig dromen.
Aangenomen wordt dat de REM-slaap kritieke cognitieve vaardigheden mogelijk maakt, waaronder geheugenconsolidatie, maar ook wordt aangenomen dat de niet-REM-slaap, zelfs met verminderde hersenactiviteit, een rol speelt bij het vergemakkelijken van een goede hersenfunctie als men wakker is.
Dromen
Dromen komt het meest voor en is het meest intens tijdens de REM-slaap, maar het kan tijdens elke slaapfase voorkomen. Dromen tijdens de niet-REM en de REM-slaap vertonen echter verschillende patronen , waarbij de REM-dromen vaak fantasierijker, meeslepender of bizarder zijn.
Hormoonspiegels
Slaap en de interne klok van het lichaam, of het circadiane ritme, spelen een belangrijke rol bij het reguleren van de productie van talrijke hormonen waaronder:
Melatonine, dat de slaap helpt bevorderen
Groeihormoon, dat de bot- en spierontwikkeling en de stofwisseling ondersteunt
Cortisol, dat deel uitmaakt van het stressreactiesysteem van het lichaam
Leptine en ghreline, die helpen de eetlust te beheersen
De hormoonspiegels schommelen tijdens de verschillende slaapfasen, en de kwaliteit van de slaap kan ook van invloed zijn op de hormoonproductie overdag.
